Хятадын өсөн нэмэгдэж буй хүч нь өнөөгийн геополитикийн өөрчлөлтийн цор ганц нөлөө бүхий хөдөлгөгч хүч болж байна. Оросоос хөрш Украинд хийж буй дайныг үл харгалзан АНУ нь Хятадыг өөрийн номер нэг сорилт гэж тодорхой тодорхойлсон. Өнгөрсөн 2022 оны зургадугаар сард НАТО анх удаа Хятад улсыг Стратегийн үзэл баримтлалдаа оруулсан нь тус эвслийн аюулгүй байдлын хэтийн төлөв эрс өөрчлөгдсөнийг харуулж байна. Гэхдээ Хятад үнэхээр тийм хүчирхэг гэж үү?

Үндэстэн хоорондын болон цаг хугацааны эрх мэдлийг хэмжих, харьцуулах нь шилдэг арга биш юм. Гэхдээ бид Хятадын одоогийн хүчирхэг байдлын талаар өнөөгийн АНУ, хүйтэн дайны үеийн ЗХУ-тай харьцуулж, туйлшрал, ноёрхол, супер гүрний анхны тодорхойлолт гэсэн гурван чухал ойлголтыг авч үзэх боломжтой. Ингэж харьцуулснаар АНУ нь туйл, бүс нутгийн ноёрхогч, супер гүрэн гэдгийг харж болно. Харин ЗХУ бол туйл, супер гүрэн байсан ч бүс нутгийн ноёрхлыг эзэмшээгүй. Хятад улсын тухайд АНУ-Хятадын хоёр туйлт тогтолцоонд туйл байр суурь эзэлдэг ч бүс нутгийн ноёрхогч ч биш, супер гүрэн ч биш.

АНУ дэлхийн цорын ганц супер гүрний хувьд туйлын уналтад ороод байгаа энэ үед ямар улс шинэ супер гүрэн болох вэ? Өнөөдрийн нөхцөлд бараг санал нэгтэйгээр Хятад гэж хэлэх байх. Хятад нь 2010 онд Японыг гүйцэж, дэлхийн хоёр дахь том эдийн засагтай болсон, аж үйлдвэрийн өргөн бааз, цөмийн зэвсэгтэй арми, тивийн дайтай газар нутаг, НҮБ-ын Аюулгүй байдлын байнгын суудалтай, эрх мэдлийн шаардлагатай бүх элементүүдтэй. Үнэхээр Хятад улс аль хэдийн дэлхийн хоёр дахь их гүрэн болсон гэсэн ойлголт маш хүчтэй болж, барууны орнуудын зарим нь дэлхийн хамгийн тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд АНУ, Хятадыг шинэ түншлэл болгон байгуулахыг санал болгох болсон. Хятад улс ч их гүрний хувиар Орос-Украины дайнд зуучлагчийн үүрэг гүйцэтгэхийг хичээн, энхийн санал гаргасан. 20 заалттай Хятадын энхийн саналд анхаарал татах, шинэлэг зүйл байхгүй ч барууныхны анхаарлыг Бээжинд хандуулж чадсан.

Хятадыг дараагийн их гүрэн гэж үзэх нь сүүлийн гучин жилийн хугацаанд тус улсын гайхалтай өсөлттэй холбоотой юм. 1979 оноос хойш бараг хоёр оронтой тоонд хүрсэн эдийн засгийн өсөлтөөр Хятад улс өөрийгөө тусгаарлагдсан, ядуурсан, сэтгэл санааны хувьд доройтсон нийгмээс өөртөө итгэлтэй, цэцэглэн хөгжиж буй дэлхийн худалдааны гүрэн болон хувиргасан. 2008 онд ДНБ нь 4.4 их наяд ам.доллар, гадаад худалдааны нийт хэмжээ нь 2.6 их наяд ам.долларт хүрснээр Хятад улс дэлхийн эдийн засгийн тэргүүлэх хүчирхэг гүрэн гэдгээ баттай баталж чадсан. Гэсэн ч ийм маргаангүй ололт амжилтыг үл харгалзан Хятадыг дэлхийн дараагийн супер гүрэн гэж үзэх нь хэтэрхий эрт байж магадгүй юм. Хятад улс тусгаар тогтнолоо үр дүнтэй хамгаалаад зогсохгүй дэлхийн хэмжээнд эдийн засаг, аюулгүй байдлын асуудалд чухал нөлөө үзүүлдэг улс орнуудад олгогдсон статус, агуу гүрэн болсон нь эргэлзээгүй. Гэхдээ Хятад агуу гүрэн байж болох ч супер гүрэн биш.

Дэлхийн түүхэнд зөвхөн нэг улс буюу АНУ л их гүрний бүхий л чадавхийг олж авсан байдаг. Тухайлбал, технологийн дэвшилтэт эдийн засаг, өндөр технологийн цэрэг арми, бүрэн нэгдсэн үндэстэн, эдийн засгийн давж гаршгүй давуу тал, боломжит өрсөлдөгчид, дэлхийн нийтийн бараа бүтээгдэхүүнээр хангах чадвар, сэтгэл татам үзэл суртал гэх мэт зүйлс АНУ-д бүрдсэн байсан. Гэтэл хуучин ЗХУ нь ид оргил үедээ ч нэг хэмжээст их гүрэн байсан. Тус гүрэн АНУ-тай зэвсэгт хүчний хувьд өрсөлдөх чадвартай, гэхдээ үндэсний эрх мэдлийн бусад бүх чухал хэрэгсэлгүй байв.

Хятадын хувьд хүн амын талаас илүү хувь нь ундны ус, эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээ, зохистой боловсрол эзэмшээгүй тосгонд амьдардаг хэвээр байна. Хотжилт жилд нэг орчим хувиар өсөхөд Хятад улс тариачдынхаа тоог хүн амын дөрөвний нэг болгон бууруулахад дахиад гучин жил шаардлагатай. Хятад дараагийн супер гүрэн болохын тулд эдийн засгийн хэт эрчимтэй өсөлт үргэлжлэх шаардлагатай. Японы нэгэн адил Хятад улс хөгширч буй нийгэм болж байгаа нь засгийн газрын "Нэг өрх нэг хүүхэд" хатуу бодлогын үр дагавар. 2020 он гэхэд 60 ба түүнээс дээш насны хүн амын эзлэх хувь 17 хувьд хүрсэн.

Одоогийн байдлаар Хятад улс эдийн засгийн хувьд цэцэглэн хөгжиж байгаа ч үзэл суртлын хувьд дампуурч байна. Коммунизм ч, либерал ардчилалд ч итгэдэггүй. Хятадыг зөөлөн хүчний эх үүсвэргүй болгосноос гадна дэлхий дахинд сэтгэл татам үзэл санаа, алсын хараа байхгүй. Ардчиллын шилжилт нь Хятадын эрх баригч элитүүдийн айж буй цорын ганц зүйл биш бөгөөд угсаатны салан тусгаарлалт нь бүр ч аюултай байж магадгүй юм.

Геополитикийн хувьд АНУ-ын эргэн тойронд сул хөршүүд байсан. Харин Хятад улс нь бүс нутгийн хүчтэй өрсөлдөгчид болох Энэтхэг, Япон, Оростой өрсөлдөх ёстой. “Дунд гарын тоглогчид” болох Өмнөд Солонгос, Индонези, Вьетнамыг ч басч болохгүй.